Jak goją się rany?
Raną nazywamy każde przerwanie ciągłości skóry. Nasze ciało zawsze stara się zaangażować wszystkie procesy naprawcze.
Niestety nowo powstające struktury są podatne na zaburzenia. Badania dowodzą, że proces gojenia się trwa średnio nawet do dwóch lat i składa się z trzech następujących faz:
- faza wysiękowa (zapalna) trwa około 5 dni i jest kluczowa dla całego procesu regeneracji. Ma bezpośredni wpływ na efekt końcowy, czyli powstanie blizny.
- faza proliferacji rozpoczyna się po 5 dniu i trwa około 2 tygodni. Ten etap “decyduje” o wyglądzie blizny. Dochodzi do skurczu rany i stabilizacji brzegów względem siebie
- faza przebudowy zaczyna się po poprzedniej fazie i trwa do 2 lat. Następuje w tym czasie reorganizacja włókien kolagenowych oraz osiągnięcie przez bliznę jej ostatecznych cech takich jak wygląd, grubość czy funkcjonalność.
Co pomaga a co przeszkadza w procesie gojenia się tkanek?
Stan zapalny jest nieodłącznym elementem prawidłowego gojenia się rany. Niektóre leki: cytostatyki, antykoagulanty, leki immunosupresyjne, NLPZ, kwas acetylosalicylowy/salicylany, glikokortykosteroidy a także zabiegi fizykalne typu krioterapia mogą zwiększać zaburzenia gojenia w wyniku hamującego oddziaływania na ukrwienie i przemianę materii. Podobnie ma się sprawa w przypadku zdiagnozowanej cukrzycy, pracy z metalami ciężkimi, nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV, czy stosowania używek (nikotyna, alkohol).
Natomiast dysponujemy również czynnikiem sprzyjającym gojeniu się, jakim jest prawidłowe odżywianie. Polecana jest dieta ograniczająca spożycie soli a bogata w aminokwasy, proteiny, tłuszcze, witaminy A, B, C, miedź i cynk.
Rodzaje blizn
- blizny niedojrzałe - tkanka cały czas znajduje się w procesie przebudowy, defekt ma poniżej 6 tygodni, swędzenie i zaczerwienienie stopniowo ustępują.
- blizny fizjologiczne - po optymalnym procesie gojenia. Korekty estetyczne lub terapia rzadko są potrzebne. Prawidłowo uformowane.
- blizny stwardniałe - twarde i niesprężyste, mogą wykazywać tendencję do zwapnień i zrostów wpływając na dolegliwości okołostawowe. Przyczyną może być nadwyrężenie świeżej tkanki lub unieruchomienie w trakcie gojenia się.
- blizny zanikowe wklęsłe - niedobór kolagenu w trakcie gojenia się rany przez co tkanka nie do końca się odtwarza. Przykładem są blizny potrądzikowe. Negatywny wpływ NLPZ i hormonów,, brak mechanicznych impulsów w trakcie gojenia.
- blizny przerostowe - nadmierna produkcja kolagenu w trakcie procesu gojenia. Najczęściej w wyniku wtórnego gojenia się rany, NLPZ również zwiększają ryzyko ich powstania. Często wystają ponad poziom skóry. Mogą znacząco oddziaływać na statykę ciała i funkcje tkanek. Wskazana terapia.
- keloidy/bliznowce - zwiększona synteza kolagenu w trakcie gojenia, wystają poza brzegi rany i tworzą nacieki do tkanki fizjologicznej Współwystępuje świąd, pieczenie, zaczerwienienie, tkliwość, czasem ból. Wskazana terapia.
- blizny aktywne - wykazują przewlekłe podrażnienie np: pod wpływem implantu, są unaczynione z cechami przerostu. Wskazane do terapii.
Terapia blizn
Zaczyna się od diagnostyki. Zaleca się przeprowadzić wywiad, w celu poznania mechanizmu powstawania blizny. Istotne informacje którymi powinien podzielić się pacjent dotyczą współwystępujących objawów, dodatkowo stosowanych terapii czy aktualnie zażywanych leków. Kolejnym krokiem jest badanie palpacyjne omawianych struktur. Ocenę ułatwi także wykonanie testów oceniających tkankę bliznowatą. Dokładną diagnostykę można również przeprowadzić z wykorzystaniem specjalistycznych urządzeń do oceny takich parametrów jak: gładkość, twardość, kolor, głębokość, grubość i położenie.
Na podstawie zebranych informacji możliwe jest dopasowanie odpowiedniej terapii do stanu blizny. Technik używanych do poprawy stanu struktury jest bardzo dużo. Warto podkreślić, że tylko niektóre z nich są głęboko osadzone na dowodach naukowych, podczas gdy pozostałe nadal potrzebują większej ilości badań aby wejść w kanon standardowych terapii. Terapia blizn obejmuje autoterapię, zabiegi fizjoterapeutyczne, kosmetologiczne i interwencje lekarskie.
- Do autoterapii najczęściej poleca się maści na blizny zawierające wyciąg z cebuli, allantoinę, aloes, heparynę, silikon, dekspantenol, kwas hialuronowy lub naklejanie folii silikonowych. Ważnym elementem stosowania wszelkich maści i kremów jest ich regularna aplikacja skojarzona z wmasowywaniem preparatu w okolice blizny.
- Specjaliści mogą zastosować zabiegi fizykalne takie jak ultradźwięki/fonoforezę, naświetlanie promieniowaniem podczerwonym, elektroterapię, diatermię krótkofalową, falę uderzeniową, indiba, kompresjoterapię, masaż blizny, mobilizację blizny, miodoterapię, bańki, flossing, manipulację powięziową narzędziami, drenaż limfatyczny, kinesiotaping, trening medyczny, rozciąganie i instruktaż ćwiczeń,
- Interwencje lekarskie obejmują m.in operacyjne usuwanie blizn, krioterapię, laseroterapię ablacyjną i nieablacyjną, radioterapię, ostrzykiwanie blizn, mikronakłuwanie.
Blizny mogą stanowić problem zarówno estetyczny, psychologiczny jak i funkcjonalny. Nie zawsze trzeba godzić się z tym, żeby te historie zapisane na skórze przypominały nam o rzeczach trudnych, czy bolesnych a już na pewno warto zająć się nimi w momencie, kiedy przeszkadzają nam w codziennym funkcjonowaniu..
Monika Cygler
Monika Cygler
Fizjoterapeuta
Bibliografia
Bringeland N.E., Boeger D. Terapia blizn, MedPharm Polska 202,
Kurganskaya I. G. Scientometric analysis of evidence-based studies of physical methods of post-acne scar correction. Vopr Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult. 2021;98(2), s: 45-54,
Jones L. Scar Management in Hand Therapy – Is Our Practice Evidence Based? The British Journal of Hand Therapy 2005;10,(2), s: 40–46,
Lumenta D. B, Siepmann E, Kamolz L. P. Internet-based survey on current practice for evaluation, prevention, and treatment of scars, hypertrophic scars, and keloids. Wound Repair Regen 2014, 22(4), s: 483-9,
Ault P, Plaza A, Paratz J. Scar massage for hypertrophic burns scarring-A systematic review. Burns 2018; 44(1):24-38,
Sharp P. A, Pan B, Yakuboff K. P, Rothchild D. Development of a Best Evidence Statement for the Use of Pressure Therapy for Management of Hypertrophic Scarring. J Burn Care Res. 2016; ;37(4):255-64.
Monstrey M, Middelkoop E, Vranckx J. J, Bassetto F, Ziegler U.E, Meaume S, Téot Z, Updated Scar Management Practical Guidelines: Non-invasive and invasive measures, Journal of Plastic, Reconstructive & Aesthetic Surgery 2014;67(8),
s: 1017-1025,
Deflorin C, Hohenauer E, Stoop R, van Daele U, Clijsen R, Taeymans J. Physical Management of Scar Tissue: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Altern Complement Med. 2020;26(10), s:854-865.
McOwan C. G, MacDermid J. C, Wilton J. Outcome measures for evaluation of scar: a literature review. J Hand Ther. 2001, 14(2), s:77-85.
